13-3-2019 | Literatuur is een empathiemachine. Zaterdagmiddag 23 maart ging in theaterzaal de Mozaïek in Zuidlaren Louis Stiller in gesprek met Jeroen Olyslaegers. Olyslaegers bleek veel te zeggen te hebben en Stiller leidde het gesprek heel kien van het concrete verhaal over Wil naar een algemenere en diepere inhoud. Zo belandden we uiteindelijk in een wereld waar alleen luisteren en met elkaar in gesprek gaan ons van de wrok, die we overal om ons heen opmerken, kunnen bevrijden. Dat geldt uiteraard niet alleen voor de oorlogsjaren maar ook voor de huidige tijd.
Nuance en menselijkheid zijn de sleutelwoorden als we willen loskomen uit het morele moeras van marchanderen en collaboreren. Hiervoor moeten we ons in de ander verdiepen en naar hem luisteren. Literatuur vervult in dezen een belangrijke rol, het is een empathiemachine: je leert je te verplaatsen in personen, die heel anders zijn dan jij. De lezer moet zich vereenzelvigen met Wilfried Wils – let op zijn naam – hoewel hij zijn daden waarschijnlijk verwerpt. Nijdig Baardje, die gebaseerd is op de bestaande Felix Lauterborn, is daarom minder gewelddadig gemaakt dan zijn voorbeeld, anders zou die identificatie niet meer lukken.
Olyslaegers is een oerverteller met een aanprekende vertellersstem. In het boek Wil was de achterkleinzoon nodig zodat de auteur zijn lezers als een verteller met ‘gij’ kon aanspreken. Alleen vertellen is echter niet genoeg het vertelde moet gedeeld en doorgegeven worden. Hoelang zal de Tweede Wereldoorlog een ijkpunt als moreel moeras ervaren worden? Is de kleinzoon nog geïnteresseerd? Olyslaegers: Ik heb die vraag met vrees geuit. De vraag is: doe ik mee met de bezetter/de massa of kom ik in verzet? Wil kiest ervoor bij de politie te gaan om zo de Arbeitseinsatz te ontlopen. Door deze keuze geraakt hij midden in het morele moeras, waar we ons allemaal in bevinden, maar de gevolgen van de beslissingen die we nemen zijn in een oorlogssituatie meestal veel extremer. Het is vaak een kwestie van leven of dood. In de literatuur krijg je altijd later de rekening gepresenteerd van je daden. Wil overleeft wel, maar niemand zal kunnen beweren dat hij niet heeft moeten boeten voor zijn tweezakkigheid.